گردشگری روستایی یکی از ارکان توسعه پایدار و ابزار مهم اشتغال زایی در جوامع محلی است. اما در ایران با وجود ظرفیت‌های متنوع طبیعی، فرهنگی و تاریخی این بخش با چالش‌های ساختاری، زیرساختی اقتصادی و اجتماعی متعددی روبرو است. یادداشت پیش رو به بررسی این چالش‌ها و راهکارهای پیشنهادی برای توسعه متوازن گردشگری روستایی در کشور می‌پردازد.
با وجود گستره وسیع روستاهای تاریخی، فرهنگی و بکر در ایران، توسعه گردشگری هنوز به یک راهبرد ملی اثربخش تبدیل نشده است. این موضوع نه تنها مانعی در مسیر پویایی اقتصاد روستاهاست، بلکه موجب از دست رفتن میراث معنوی و طبیعی ارزشمند میشود ،که در دل این مناطق نهفته است .
در ایران، نبود متولی واحد و سیاست گذاری جزیره ای از جمله عوامل کندی توسعه گردشگری روستایی است. دخالت ناهماهنگ دستگاه‌هایی نظیر وزارتخانه‌های کشور ،جهاد کشاورزی، میراث فرهنگی و شوراهای محلی سبب شده اقدامات در این حوزه پراکنده و گاه متضاد باشد .نبود نظام حکمرانی مشارکتی و بین بخشی از چالش‌های جدی در این زمینه است.
همچنین، بسیاری از روستاهای هدف و گردشگر پذیر از زیرساخت‌های ضروری کم بهره‌اند.ر اه‌های نامناسب، کمبود شبکه حمل و نقل عمومی، ضعف در اقامتگاه‌ها به ویژه اقامتگاههای بوم گردی استاندارد ،کمبود خدمات بهداشتی و درمانی فقدان یا ضعف در اینترنت ،همگی عواملی‌اند که مانع جذب و نگهداشت گردشگر می‌شوند و تجربه سفر را با اختلال مواجه می‌کنند.
از دیگر چالش‌ها ،ورود گردشگران بدون آماده‌سازی فرهنگی و آموزش‌های لازم به میزبانان محلی، می‌تواند به تعارض فرهنگی، تغییر سبک زندگی و حتی مقاومت اجتماعی منجر شود. بسیاری از جوامع روستایی آمادگی پذیرش گردشگرو ارائه خدمات حرفه‌ای را ندارند و گاه با هویت بومی آنان در معرض تهدید قرار می‌گیرد.
ضمن اینکه، گردشگری روستایی نیازمند زنجیره ارزش و اکوسیستم اقتصادی حمایتگراست .در حال حاضر نبودو یا کمبود تسهیلات مناس عدم بیمه اغلب فعالان گردشگری، کمبود بازارهای فروش محصولات محلی و وابستگی به گردشگری فصلی باعث شده ،این حوزه سودآوری لازم را برای روستاییان نداشته باشد.
در حوزه چالش‌های زیست محیطی، عدم تدوین راهبردهای محیط زیستی ،ضعف در سیستم مدیریت پسماند و عدم کنترل ظرفیت برد گردشگری در بسیاری از مناطق منجر به آسیب جدی به محیط طبیعی شده و روند ناپایداری را رقم زده است.
پایان سخن اینکه ، برای برون رفت از وضعیت موجود، بازنگری در سیاستهای کلان، تمرکز بر مشارکت واقعی مردم، ارتقای دانش و مهارت محلی، و به کارگیری ظرفیت فناوریهای نوین در بازاریابی و مدیریت مقصد،ا ز اولویت‌هاست. همچنین، نیاز به تدوین یک نقشه راه ملی و منطقه‌ای برای توسعه پایدار گردشگری روستایی بیش از پیش احساس میشود .
گردشگری روستایی می‌تواند پرتاب توسعه ملی باشد ،مشروط بر آنکه با” نگاه بلند مدت”و” تعهد فرهنگی”و “برنامه‌ریزی علمی” همراه شود. آینده روستاهای ایران در گرو هم افزایی دولت، مردم و نهادهای تخصصی است.
دکتر مهران حسنی دبیر و نایب رئیس انجمن گردشگری پایدار سبز مازندران عضو انجمن متخصصان گردشگری ایران
